Facebook, “yine “yapmış
Facebook’un, ABD 2012 Başkanlık Seçimi’nde 1.9 milyon üyesinin newsfeed’leriyle “oynadığı,” oy kullanma davranışlarını etkilediği ortaya çıktı. Bunu, “Seçmen Megafonu” (Voter megaphone) adlı bir uygulamayla yapmış: “Ben oyumu kullandım, sen de kullan” diye bir tıklama noktası açmış.Sonuç? Oy kullanma oranı % 64’ten % 67’e çıkmış. Hangi partiye doğru? Bilmiyoruz.
Bu –miş’li, -mış’lı anlatımın nedeni, bu bilginin, U. Michigan Karmaşık Sistemler Araştırma Merkezi bilimcisi Dr. Lada Adamic’in YouTube’a koyduğu bir videoda uzunca bir süre gösterilmesi, ama olay iyice duyulunca (Wall Street Journal, New York Times, BBC ) videonun You Tube’dan hop kaldırılması. Adamic, bu konuda bilimsel bir makale hazırlıyormuş şimdi. Yayınlanınca, konu tekrar gündeme gelecek demektir.
Sonuçta bu haber aslında, “bilenlere” eski. Dünya kamuoyu Facebook’un yine bir yönlendirme, verilerle oynama (manipülasyon) haberiyle karşı karşıya.
Dünyanın “yeni uyandığı” deney, Facebook’un bu tür yönlendirmeleri adet haline getirdiğini gösteriyor. CEO Sheryl Sandberg’in özür dilemesine rağmen. Şimdi de CTO Mike Schroepfer “eleştirileri kalbimize yazdık” dedi. Kardiyak yazılım!
Siber alemde zaten mahremiyet, kişisel verilerin korunması, oltalama, hacking, trolling gibi bir sürü sorun yaşanırken, bir de böyle psikolojik manipülasyonlar… Facebook'a göre ortada sorun yok: “Biz, müşterimize nasıl daha iyi hizmet verebiliriz diye kendimizi paralıyoruz. Elbette bir sürü şeyi deneyeceğiz? Ne var bunda?”
Bilişim sosyolojisinde uluslararası referans kişisi olma yolunda ilerleyen, Kuzey Carolina Ü hocası Zeynep Tüfekçi, çok haklı olarak şöyle yorumluyor bu konuyu: Bu tür deneyler, kullanıcıyı rahatsız ediyor. Çünkü bunlar asimetrik bilgi ortamında muğlak, ama etkili sonuçlar doğuran, muhtemelen kullanıcının izni olmayan davranışlar. Kullanıcı, amaçlarını anlayamadığı, çoğu zaman farkında bile olmadığı, gizli ve kimliksiz bir benlik tarafından deneye tabi tutulduğunu düşünüyor. (Tüfekçi’nin 20 sayfalık 12 bin kelimelik mükemmel analizi: Engineering the public: Big data surveillance and computational politics).
Facebook ve benzeri sosyal medyaya ekmek-su-hava kadar muhtaç milyonlarca insan var. Bunları, sonuçları kestirilemeyecek bir şekilde yönlendirmek mümkün. Sosyal medya yokken de insanlar söylentiyle, el ilanlarıyla, kitle iletişim araçlarıyla v.b. yönlendiriliyordu. Çağımızda bu iş saniye hızına indi. Facebook v.b. toplumsal sorumluluklarını idrak mi edecek? İstismar mı edecek?