Sahte habere karşı “aşı” (!)
İngiltere’de Cambridge Üniversitesi bilimcileri Jon Roozenbeek ile Sander van der Linden’in, en saygın ve ağır bilim dergilerinden Nature’da yayınlanan “Sahte haber oyunu, internette sahte bilgiye karşı psikolojik direnç sağlıyor” başlıklı makalesi, şimdiye kadar bu alandaki en ilginç, en yaratıcı yaratıcı yenilikçi araştırmalardan biri oldu: Hatta birincisi! [https://go.nature.com/2XIIje8] Denerseniz, bana hak vereceksiniz.
Bu, bir deneysel psikoloji araştırması. 15 bin kişi katıldı. Amaç, sahte haberi hızla tanımayı sağlamak. Bunun yolu, Kötü Haber adlı oyunu oynamaktan geçiyor https://bit.ly/2PFfZS9
Önce, bazısı “açıkça” sahte görünen, bazısı ise “açıkça” gerçek görünen “haberler” hakkında yorum yapıyorsunuz. “Bu haberi sahte buluyorum, veya gerçek buluyorum” diye. Daha sonra, sizin bizzat sahtecilik üretmeniz için “gereken” adımları atmaya başlıyorsunuz. Sahte haber nasıl üretilir? Ve neden şöyle değil de böyle üretilmelidir?
Eğer vicdanınıza “yenilip” sahtelik üretemezseniz, oyun dışısınız. Yok, eğer vicdan-micdan dinlemeden körlemesine “ben trol olacağım” diyorsanız (ki, oyun zaten sizin trol olmanızı istiyor) sahte haber unsurlarını üretmeye başlıyorsunuz. Ama burada dikkat! Rastgele sahtecilik yapmak yok. Belli bir nizam-intizam içinde yapacaksınız: Yani, inandırıcı olacaksınız. Bunu da “ölçen” bir ayar var ekranın sol tarafında! İnandırıcı oldukça, taraftarınız artacak.
Oyun, her aşamada, size gayet esprili, hatta komik geri bildirimler veriyor. Nerede “hata” yapıp, trollükten saptığınızı da gösteriyor. Neticede, en başta karşılaştığınız “haberler” yeniden karşınıza çıkıyor. Yeni bir değerlendirme yapacaksınız. İşte bu noktada acaba beyniniz, sahte haberi nasıl ayırd edeceğini öğrenmiş mi?
Bilimcilerin hipotezi şu oldu: Nasıl ki aşı, vücuda hastalığı tanıştırırsa, biz de sahte haberi insanların zihnine aşı yapar gibi tanıştırsak? Böylece, sahte habere nasıl inandıklarını bizzat görseler?
Sonuç: Oyundan sonra denekler, okudukları “sahte” tweet ve haberlere yüzde 21 oranında daha “az güvendiklerini” söylediler. Ayrıca, deneyden önce “sahte haberlere en kolay inanması beklenen” denekler, oyundan sonra “haberin sahteliğini” daha çok fark edenler oldu. Nature gibi bir dergide yayınlanan böyle bir makaleden elbette tek satırlık sonuç çıkmadı. Başka sonuçlar ve ayrıntılar okunmaya açık. [Görsel: “Uzaydan gelen dinozorlar, piramitleri inşa etti”]
Deneyin başarısı üzerine oyun 9 dile çevrildi. Bir WhatsApp versiyonu yapıldı. Ayrıca 8-10 yaş grubu için de uyarlandı. Medya okur yazarlığı için yararlı olacağını düşünüyorlar.
