Üçüncü kültür

İngiliz fizikçi ve yazar Charles Percy Snow, 1959’da yayınladığı “İki Kültür ve Bilimsel Devrim” adlı eserinde, binlerce yıl felsefe siyaset gibi beşeri alanlara eğilen entelektüellerin, son birkaç yüzyılda fen alanlarına yönelmesinin bir ikilik, kopukluk yarattığını çok etkin biçimde anlatır. Örneğin yazarlara “termodinamiğin ikinci yasasını” sorunca soğuk karşılarlar. Oysa bu “bir Shakespeare eseri okudunuz mu?” diye sormanın bilimsel dengidir. Snow diyor ki: “Hatta artık inanıyorum, daha da basit birşey sorsam – mesela kütle, ya da ivmelenme, ki bunlar “okuman var mı?” sorusunun bilimsel dengidir, gayet eğitimli kişlerin belki onda biri aynı dili konuştuğumu düşünecektir.”
Giderek açılan bu kopukluğu kapayacak yeni bir kuşak umduğunu yazan Snow’a karşılık 1995 yılında John Brockman’dan geldi. O yıllarda yaygınlaşan ve “popüler bilim” kategorisini çok aşıp, derin bilimsel çalışma ve bulguları herkesin anlayacağı ve kullanacağı bir dil ile anlatan yazarları Brockman “üçüncü kültür” adıyla selamlıyordu. Aralarında biyolog Stephen Jay Gould, bilişsel-bilimci Steven Pinker ve filozof Dan Dennett gibi isimlerin olduğu bu kişiler akademik çemberlerini kırıp tüm Dünya’ya mal olan disiplinler ötesi yazınlar üretiyorlardı. Brockman’ın kitabı birçok ülkede geniş yankı buldu ve bilim adamları ana dillerinde üçüncü kültür eserleri vermeye başladılar.
Günümüzde hemen her disiplindeki son bulguları terimlere, bilimsel dilin banalliğine boğmadan halka mal etmek, o disiplinde en önde gelenler için bir zorunluluk. Bu kampa dahil olan yüzlerce düşünür, bilim adamı ve filozof kırması Brockman’ın editörlüğünü üstlendiği Edge Vakfı’nın Web sitesi www.edge.org da buluşur, görüşlerini yayınlarlar. Edge Vakfı son 5 yıldır da bir kışkırtıcı soru sorup, yıl boyunca üyelerinden cevapları toplayıp, yayınlıyor. 2005’deki ilk soru  “Doğru olduğuna inandığınız ama kanıtlayamadığınız nedir?” olmuştu. Geç de olsa bu zihin açıcı derlemelerı NTV yayınları Türkçe’ye kazandırdı. Türkçe’de de bir üçüncü kültür yazın dili oluşmasına hizmet ettiği için NTV yayınlarını tebrik ediyorum.