Çin, Wikipedia’yı nasıl kullanıyor?

Çin’de 1949’da Komünist Yönetim’in kuruluşunun 70’inci yıldönümüne rastlayan geçen haftalarda Çin ve Çin’in “resmen tanımadığı” Tayvan ile Çin’e bağlı yarı-özerk bölge Hong Kong arasında Wikipedia üzerinden kızışan “edit savaşı” dünyaya haber oldu. Tayvan, 1949’da Çin’de Komünist Yönetimi kabul etmeyen “milliyetçilerin” sığındığı, Çin kıyısına 160 kilometre uzakta bir ada. Hong Kong ise İngiltere’nin, 1997’de Çin’e devrettiği, “özel yönetim koşulları olan” bölge.

Çin, Birleşmiş Milletler’e ve Güvenlik Konseyi’ne üye, ama Tayvan BM üyesi değil. İki devlet arasında sessiz ve ciddi bir gerginlik hep var. Bu gerginlik, geçen haftalarda Wikipedia sayfalarına o denli yansıdı ki BBC-TV Dünya (World Service) teknoloji programı Click’e küresel boyutta haber oldu. 

Wikipedia, maddelerini “editörlerinin” denetiminde olmak şartıyla “herkesin” yeniden yazıp değiştirebileceği açık bir ansiklopedi – bunu bilmeyen yok. İşte Çin okurları, Tayvan ve haftalardır protesto eylemleri süren Hong Kong’la ilgili maddeleri hedef almışlar: Bu maddeleri Çin “bakış açısına göre” yeniden yazma yarışına girişmişler. Buna karşılık Tayvan ve Hong Kong’lular da… BBC’nin hesabına göre tek bir gün içinde “Hong Kong Protestoları” sayfasında cümleler 65 kez değiştirilmiş. Hong Kong’da sokaklara dökülenlere Hong Kong’lular “protestocu” derken, Çin’liler “karışıklık çıkartan göstericiler” dediği için…

Edit savaşında başka cepheler de var: Beycing’de Tienanmen Meydanı’nda 1989’daki olayların 30’uncu yıldönümüydü bu yıl. Bu konu da Çin ve Tayvan’lılar arasında çekişme konusu oldu. Çin tarafı “Karşı devrimcilerin çıkardığı karışıklıktan doğan 4  Haziran olayı” derken, Tayvan tarafı bu tanımı sildi attı. Çinlier yeniden koydu. Yeniden silindi. 

BBC’nin araştırmasına göre, Çin’de başat lehçe Mandarin’le yazılan cümleler ile İngilizce Wikipedia’da aynı maddedeki cümleler bile birbirini tutmuyor: Siyasi bakımdan “hassas” 22 konuda bin 600 (rakamla: 1,600) değişiklik yapılmış. Bunları kimlerin yaptığı “bulunsa dahi” (IP numaralarından…) araştırılamazdı. Oysa, Amerikan Kongresi’ndeki hangi bilgisayarların, hangi milletvekili/senatörün Wikipedia maddesini değiştirmede kullanıldığı saptanmıştı (2015).

21 Temmuz 2019’da Medium’da yayınlanan şu analizin sadece başlığı bile, Çin açısından işin stratejik boyutuna işaret ediyor: “Çinli bilimciler Wikipedia’yı yabancı ülkelere yönelik propoganda amacıyla kullanmayı öneriyor.” (https://bit.ly/31PZRDX). Analizdeki örnekler arasında en dikkati çeken akademik makalenin başlığı gayet açık: “Çin dış politikası için Wikipedia’da fırsatlar ve engeller.”