YAPAY ZEKA STRATEJİSİ HAZIRLAYAN DİJİTAL DÖNÜŞÜM OFİSİNE ÖNERİLER
T.C. Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi başkanı Ali Taha Koç, bu yıl sonundan önce Ulusal Yapay Zeka Stratejisi’nin açıklanacağını belirtti. Şimdiye kadar hükümetin açıkladığı strateji, plan ve programların başarılı olduğu söylenemez. Örneğin, “Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı 2015-2018,” hangi eylemler ne ölçüde gerçekleştirildi diye bir açıklama yapılmadan geçen sene sessizce bitti. Geçen sene iki “100 Günlük İcraat Programı” açıklandı, başarılı olmadı ve vaz geçildi. Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank’ın iki ay önce açıkladığı “2023 Sanayi ve Teknoloji Stratejisi” ile ilgili yapıcı olduğunu düşündüğüm eleştirilerimi de yazdım (http://bit.ly/2CEw7PC). (Bakanlığın yazıma yolladığı “Düzeltme ve Cevap” ile benim yanıtlarım için bakınız: http://bit.ly/2COQ1HT).
Strateji kavramını anlamak
Strateji çok kullanılan ama gerekli ve önemli olduğu kadar zor ve karmaşık bir kavramdır. Ben bu yazıda, T.C. Cumhurbaşkanlığı Ekonomi Politikaları Kurul Üyesi Dr. Hakan Yurdakul’un strateji ile ilgili verdiği seminerdeki (http://bit.ly/2X72csA) çerçeve içerisinde kalacağım. “BT Yönetiminde Milli Stratejiler” başlıklı seminerde, strateji gurusu olarak bilinen Mintzberg’in resimde görülen kitabına atıf yaparak, strateji için Yurdakul aynen şöyle diyor: “Dilek, niyet ve istek listesinden bahsetmiyoruz; değişen şartlar gözönünde bulundurularak geliştirilir ve uygulanır.” Dolayısıyla, strateji, içinde yapılacaklar listesi olan bir belge değildir.
Yurdakul’un referans olarak verdiği Mintzberg ile devam edeyim. Kendisiyle yapılan bir söyleşide, “Stratejik planlama sürecinde göz önüne alınması gereken temel noktalar nelerdir?” sorusuna Mintzberg’in yanıtı aynen şöyle (http://bit.ly/2Q9Y4Xk): “Tabii burada öncelikle rakiplerinize ve sizin onlar karşısındaki başarınıza bakmanız gerekmektedir. En önemli faktörlerden biri de kendi tarihinizi anlamaktır diye düşünüyorum. Başarılarınızı ve geçmişte nelerin işinize yaradığını ve nelerin de yaramadığını görebilmeniz gerekir.”
Rakiplerimize göre durumumuz
Rakibimiz olan ülkeler karşısında gerek yapay zekayı gerekse sanayi ve teknolojiyi doğrudan ilgilendiren alanlarda durumumuz nedir? Türkiye, bilgi teknolojileri gelişmişliğinde 176 ülke arasında 67. sırada (http://bit.ly/2sOdyDk). Ekonomik ve teknolojik rekabetçilikte 141 ülke içinde 61. sıradayız (http://bit.ly/34zr5jr). Teknoloji üretiminin olmazsa olmazı, inovasyonda 129 ülke içinde 49. sıradayız (http://bit.ly/2WHJAiX). Beşeri kaynaklarımızı yakından ilgilendiren yetenek rekabetçiliğinde 125 ülke içerisinde 74. sıradayız (http://bit.ly/2NCLbSN). Hükümetin yapay zekaya hazır olması kriterine göre 194 ülke içerisinde 46. sıradayız (https://ai4d.ai/index2019/). Otuz kadar ülke yapay zeka stratejilerini açıklamış durumda, biz bunda da geri kaldık. (Eğitim gibi, dolaylı ilgilendiren alanlarda da uluslararası konumumuz aynı düzeylerde ve gerilerde.)
Mintzberg’in önerdiği gibi, bir strateji, diğer ülkeler karşısında çok gerilerde olduğumuz gerçeği ile yüzleşip, durumumuzu rakiplerimize göreceli olarak nasıl daha iyileştirebileceğimizi içermelidir. “Şuradan buraya geldik, şuraya gideceğiz” (örneğin, teknokent sayısı veya teşvikler veya ArGe harcamaları) tür amaçlar ve niyetler listelemek yeterli değildir. Etki analizi ve neden-sonuç ilişkileri belirlenmiş veya öngörülmüş politikalar ortaya koymak gerekir.
Etki analizi yapılmadığı ve neden sonuç ilişkilerini anlama çabası gösterilmediği için, amacının tam tersinin gerçekleşmesine neden olan bir teşvik örneğini otomotiv sektöründe on yıl önce yaşadık (http://bit.ly/2Qdjxik). Öğrenme olmadığı için ayni olumsuz sonucu bugün de yaşıyoruz. Durgun yerli üretimi canlandırmak ve istihdamı artırmak için uygulanan vergi teşvikleri, otomobil ithalatını patlattı (http://bit.ly/34TimIT).
Mintzberg’in “en önemli faktörlerden biri” olarak gördüğü tarihimizi anlamak demek, birincisi neden uluslararası durumumuzun bu kadar kötü olduğunu anlamaktır. İkincisi, neden şimdiye kadar strateji, plan, program adı altında hazırlanan belgelerin uygulanmadığını, izlenip raporlanmadığını, kamuoyuna şeffaf açıklamaların yapılmadığını anlamaktır. Ancak ondan sonra bu olumsuz durumları değiştirmek için gerçekçi politikalar ve stratejiler geliştirilebilir.
Sonuç ve öneriler
“2023 Sanayi ve Teknoloji Stratejisi” belgesine yeterli yansımasını göremediğim yukarıdaki nitelik ve içerikleri, Ulusal Yapay Zeka Stratejisi’ni hazırlarken Dijital Dönüşüm Ofisi’nin dikkate alacağını umuyorum. Başarısızlıkları ve uluslararası rakiplerimize göre çok gerilerde olduğumuzu kabullenmek siyaseten zordur. Fakat, hataları tekrarlamamak ve çare olabilecek stratejiler üretmek için de şarttır. Ayrıca, yine Mintzberg’in görüşü olarak, stratejiler geniş katılımlı görüş alışverişi sonucu hazırlanmalıdır. Dijital Dönüşüm Ofisi, taslak bir strateji metnini kamuoyu görüşüne açarsa, başarı şansı artar.
