Çevremiz ve Biz…
BThaber Köşe Yazısı: M.Efsun Yüksel Tunç
Eğitmen ve Yönetim Danışmanı, Yaşam ve Yönetici Koçu
Biz, duygu, düşünce ve davranışlarımızla bir bütünüz. Bu bütünlüğün oluşmasını sağlayan çok faktör vardır. En önemli iki tanesi genetik faktörler ve çevredir. Çevre ve genetik faktörler, birbirleriyle etkileşim halinde olan karmaşık bir ağ oluştururlar ve duygu – düşünce – davranışın oluşmasında hangi faktörün daha güçlü olduğu tamamen duruma ve koşullara bağlıdır.
Bu konuda yapılan çok sayıda araştırma mevcuttur. 2000 yılında Turkheimer tarafından yayınlanan “Three Laws of Behavior Genetics and What They Mean” makalesinde, genetik ve çevresel faktörlerin insan davranışları üzerindeki etkileri ele alınmıştır. Yayında 3 temel yasadan bahsedilmektedir. Bu yasalar, genlerin ve çevrenin bir arada etkileşiminin insan davranışı üzerindeki rolü hakkındaki genel görüşleri özetlemektedir.
1.Yasa: Tüm davranışların genetik bileşenleri vardır.
2.Yasa: Tüm davranışların çevresel bileşenleri vardır.
3.Yasa: Tüm davranışlar hem genetik hem de çevresel faktörlere bağlıdır.
Tüm bu yasalar genetik ve çevresel faktörlerin etkileşiminin karmaşıklığını ve insan davranışındaki farklılıkların nasıl ortaya çıktığını ele alır.
Çevrenin etkisinin, genetik etkisinden daha güçlü olduğu birçok durum vardır. Alkolizm ve eşcinsellik buna verilebilecek örneklerdendir. Her zaman böyledir iddiası bizi yanlışa sürükleyebilir çünkü bazen de genetik faktörler, birçok özellik ve karakteristik üzerinde belirleyici bir rol oynar ve bazı durumlarda çevresel faktörlerin etkisi görece daha az olabilir.
İnsan davranışları hem genetik faktörler hem de çevresel faktörlerin karmaşık etkileşimleri sonucu oluşur. Genlerin yanına sosyal çevreyi, kültürü, eğitim ve deneyimleri, zeka seviyesini ve geliştirilmiş zeka türlerini, bağımlılıkları, ortam – iş – aile stresi gibi faktörleri de ekleyerek davranışları analiz etmekte her zaman fayda vardır. Araştırmalar, çevrenin insan davranışları üzerinde daha etkili olduğunu göstermektedir. Bu nedenle, insan davranışlarını anlamak ve değiştirmek için çevresel faktörlerin etkilerini anlamak ve ele almak önemlidir.
Çevresel faktörleri temelde 3 ana başlıkta toparlayabiliriz:
- Fiziksel Çevre: “Coğrafya kaderdir.” diyebiliriz aslında; fiziksel çevrede iklim koşulları, hava kalitesi, su kaynakları, gürültü düzeyi ve doğal afetler gibi etmenleri ele alabiliriz.
- Sosyal Çevre: İnsanların etkileşimde bulunduğu diğer insanlarla ve toplumun genel olarak kabul edilen normlarıyla ilgilidir. Aile, arkadaşlar, komşular, okul, iş yeri, toplum ve kültür gibi unsurları bu başlıkta ele alabiliriz.
- Ekonomik Çevre: Gelir seviyesi, işsizlik, yoksulluk, toplumsal eşitsizlik oranları ve ekonomik büyüme gibi unsurları kapsar.
Son yıllarda yapılan araştırmalar, genetik ve çevresel faktörlerin birbirleriyle etkileştiği ve birbirlerini değiştirdiği kompleks bir sistemi gösteriyor. Örneğin, bir kişinin genetik yatkınlığı, bir çevrenin daha da olumsuz hale gelmesine neden olabilir. Ayrıca, bir kişinin çevresi, genetik yatkınlığının belirtilerini ortaya çıkarmakta veya baskılamakta da rol oynayabilir. Kitapların kapağı, içeriğini yansıtmak için tasarlanır, ancak bazen kapak tasarımı kitabın gerçek içeriğinden farklı olabilir. İşte bu yüzden, bir kitabın içeriğini gerçekten anlamak ve değerlendirmek için, sadece kapağına bakmaktan daha fazlasına ihtiyacımız vardır.
İçinde bulunduğumuz çevrenin üzerimizde negatif etkileri oluyorsa bunları önlemek için yapabileceklerimiz:
- Atatürk Yöntemini kullanarak öncelikle çevremizde bizi negatif etkileyebilecekleri listeleyip sonrasında ayrıştırma yaparak negatif faktörleri yönetmeye geçebiliriz. Ayrıştırma için kullanabileceğimiz temel başlıklar:
- Değiştirebileceklerim – ki hemen müdahale etmemiz gerekir. Örneğin sürekli söylenen, demotive eden, hep olumsuzu gören insanlarla iletişimi azaltmak ya da sosyal medyamızda belirli kişileri engellemek gibi.
- Değiştiremeyeceklerim – ki ikinci bir ayrıştırma gerektirir.
- Kabul etmem gerekenler
- Riskini azaltabileceklerim
- Olumlu çevrenin (fiziksel, sosyal ve ekonomik) özelliklerini / göstergelerini listeleyip onları hayatımıza katmak için eyleme geçebiliriz. Örneğin bizi destek veren, yol gösteren, rol model olan, ilham veren insanları listeleyip onlarla daha fazla etkileşimde olmak gibi. Kendimize yatırım yapabilir, bilgi ve deneyimimizi artırarak özgüvenimizi yükseltebilir ve dalgalar geldiğinde sörf yapabiliriz.
Genetik özelliklerimiz ve fiziksel, ekonomik, sosyal çevrelerimiz ile bir bütünüz. Genetik özelliklerimizi değiştiremesek bile Tony Robbins’in dediği gibi sosyal çevremizi hayallerimiz ve hedeflerimiz doğrultusunda seçebiliriz. “Çevrenizdeki insanlar sizi bir sonraki seviyeye taşıyacaklardır ya da sizi aşağı çekeceklerdir. Onları dikkatli bir şekilde seçin.” – Tony Robbins
Çünkü olumlu bir çevre, olumlu bir zihin, olumlu bir hayat yaratır.
Şunlar da hoşunuza gidebilir
