BİREY KANDIRILMAYA YATKIN, HATTA BUNU İSTEYEBİLİYOR
Davranış bilimi alanında yaklaşık 30 yıldır bilinen, pazarlamacıların kullandığı, siyasi ve ekonomik güç odaklarının istismar edebildiği bir bulguyu yansıtıyor yazımın başlığı. Fakat, son aylarda konu birden genel olarak dikkat çekmeye başladı. Bunun iki nedeni var. Birincisi, gerçek dışı söylemlerle ortaya çıkan siyasi liderlerin dünyanın çeşitli yerlerinde giderek artması ve başarılı olması. İkincisi, internetin gerçek dışı söylemleri yaygınlaştırma gücünün ortaya çıkması. Bilgi Çağı’nın bilgiyi yaygınlaştırması beklenirken, sahte veya post-gerçek haber ve söylemlerin giderek yaygınlaşması endişe verici boyutlara ulaştı.
Sahte veya post-gerçek haber ve söylem konusu, dijital çağa yön vermek amacıyla yapılan toplantılarda sık tartışılır oldu. Geçen ay, Brüksel’de 100’ün üstünde ülkeden, 500’ün üstünde kuruluşun, 1500’ün üstünde kişinin katılımıyla gerçekleşen RightsCon toplantısında da çok sayıda oturumda bu konu ele alındı. Daha çok konunun “arz” yönü, yani, sahte veya post-gerçek haber ve söylemlerin kaynakları ve kapalı kutu algoritmalardaki olası yanlışlar üzerinde duruldu. Benim konuşmam (http://bit.ly/2pJ72hJ) ise, konunun “talep” yönüyle ilgiliydi. Yani, sahte veya post-gerçek haber ve söylemleri adeta isteyen birey üzerineydi!
Bireyin bilişsel sınırları yanında zihninde kurgulayarak inandığı bir şeye onay arama eğilimi var. Daha kötüsü, inandığı şey ile çelişen gerçeklerden kaçma eğilimi de var. Bu yönde çarpıcı bulguları ortaya koyan araştırmalar ve kitaplar yayınlanıyor. Bilgi Çağı’nda daha da görünür olan bu ciddi soruna ve çarelerine, ilerideki yazılarımda daha ayrıntılı değineceğim. Burada sadece son üç ayda, üç önemli yayın organında çıkan yazıların başlıklarını vermekle yetineceğim.
Saygın ve etkin kültür dergisi New Yorker’da 27 Şubat’ta çıkan yazının başlığı (http://bit.ly/2p0Ok4c): “Why Facts Don’t Change Our Minds?” New York Times’da 22 Mart’ta çıkan yazının başlığı (http://nyti.ms/2pXlbUZ): “Why People Continue to Believe Objectively False Things?” Dijital kültür dergisi Slate’de 13 Nisan’da çıkan yazının başlığı (http://slate.me/2pX45WY): “Our Puny Human Brains Are Terrible at Thinking About the Future.”
