Çevrimiçi tez dönemi

Silikon Vadisi’nin gayrı resmi kurucusu sayılır Stanford Üniversitesi.  Her ne kadar “Vadi”nin  resmi başlama yılı yoksa da, oranın ilk şirketi 1939’da Hewlett and Packard olmuştu. Bunda, Stanford’un rektörü (MIT kökenli) Profesör Frederick Emmons Terman’ın katkısı vardı. Üniversite mezunu gençlere başlangıç sermayesi vermeyi akıl ederek, onları şirket kurmaya ikna etti.
Ve sonra, dünyanın ilk teknoparkı Stanford’a bakan vadide San Jose, Palo Alto, Santa Clara, Sunnyvale, Fremont gibi küçük yerleşim birimleri arasında oluştu.
Şimdi aynı Stanford, bir başka yeniliğe açılıyor: Doktora tezleri artık ciltli saklanmayacak. Tezler çevrimiçi olacak. Stanford doktora öğrencileri, zaten epeydir tezlerini asitten etkilenmeyen özel kağıta bastırmak zorundaydı. Çünkü tezler, “sonsuza kadar” saklanıyor. Şimdiye kadar biriken 35 bin cilt, kütüphaneye kadar gelerek okumak isteyenlere sunuluyor. Çok sayıda el, sayfaların üzerinde dolaşıyor.
Cilt yok
Cilt uygulaması, Stanford’da son buldu: Öğrenciler, tezlerini beş ayrı kopya olarak (en az 200-300 dolar masrafla) sunmayacak. Bilgisayardan bir tuşla üniversitenin çevrimiçi arşivine atacak. Ve bir ücret ödemeyecek.
Stanford’da yılda ortalama 600 doktora tezi yazılıyor. Yeni sisteme master tezlerini ve “yüksek takdir” kazanmış seçme lisans tezlerini de ekleyecekler.
Bunun bir başka yararı: Yeni genç bilim adamı arayan şirket ve kurumlar, aradıkları uzmanları şimdi daha kolay bulacak. Tez eğer kitap olarak basılmazsa, o uzmandan kimin haberi olur? Tezden sadece akademik makale çıkarsa kaç kişi okur? Bir tez, ancak popüler bir makale şeklinde özetlenirse, daha geniş bir okuyucu kitlesine ulaşır. Ve elbette webden okunabilirse, ona herkes ulaşır. Bilginin demokratikleşmesi denilen şey bu işte.
İstemezük
Tezi web ortamına koymanın bir başka yararı: Grafikler, görseller, alıntılar, hyperlink’ler webde daha kolay gösteriliyor.
Stanford’un bu yenilikçi girişimine en destek verenler fen, matematik, mühendislik gibi teknoloji bölümleri. Beşeri bilimlerde direnç var. “Fen bilimlerinde tezden makale çıkartmak daha kolaydır. Ama beşeri bilimlerde bir tez, kitap anlamına gelir. Kolayca makaleye dönüşemez” diyorlar.
Buna bir ara çözüm formülü önerildi: Beşeri bilim doktora tezini öğrenci 5 yıla kadar webe koymadan tutabilecek. Bu sürede tezinden makale veya kitap yapacak. Sonra da tezinin ne kadarını isterse o kadarını webde yayınlayacak.
Elbette 3-5 yıl süren bir doktora çalışmasından sonra “eseri” bir cilt olarak eline almanın gururuyla, “eseri” şak diye webe aktarıvermek arasında büyük psikolojik fark var.