Romantizmde sayısal devrim

Psikolojide, dışarıdan gözlenip diğer insanlarda etki bırakan, örneğin tertiplilik, konuşkanlık, tatlı dil gibi kimlik özelliklerine “kişilik” diyoruz. Bir insanın doğasını oluşturan dürüstlük, sabırlılık, cesaret gibi kimlik özelliklerine ise “karakter” adı verilir. Geleneksel olarak eş seçerken olumlu karakter özellikleri önemsenir, gözetilir. Ancak 90’lı yıllarda boşanma oranları dünya genelinde alarm verince başlayan geniş saha araştırmaları gösteriyor ki evliliğin devamı için asıl kişilik özelliklerinde uyum kritik. Bunların psikometrik testlerle ölçülebilmeleri, hatta internet sosyal ağlarında sergilediğimiz estetik, müzik ve edebi tercihlerimizden devşirilebilmeleri (bknz. SciAm Mind, Mart 2011) uyum göstergesi olarak değerlerini çok artırıyor ve hızla büyüyen çevrimiçi çöpçatanlık endüstrisini besliyor.
Güncel psikolojide “Büyük Beş” olarak geçen kişilik faktörleri (Costa & McCrae, 1992) eşler arası uyum araştırmalarında en sık kullanılan taksonomi. Sıralarsak: 1. Açık (geniş ilgi alanları, hayalperestlik) vs Kapalı (odaklanıp derinleşebilen); 2. Tertipli vs Dağınık 3. Dışadönük vs İçedönük 4. Hoş (sempatik, kibar, sevecen) vs Huysuz 5. Sinirli vs Sakin.
Büyük Beş’i ilginç kılan, ilişkilerin ilk yıllarında bu faktörlerdeki benzerlik bağlanma, anlaşma ve ortak gelecek planlamayı kolaylaştırırken, sonraki yıllar için faktörlerdeki zıtlık daha olumlu. Öyle ki aynı eşlerin boşanma oranı zıt eşlere kıyasla iki kat daha fazla (Shiota & Levenson, 2007). Ondan öte, bazı faktörlerde zıt eş neredeyse mecburi örneğin bir Sinirli ya da Huysuz için. Diğer faktörlerdeki farklılaşma ise ailesi büyüyen ve giderek daha karmaşık güçlükleri karşılayan çiftin silah çeşitliliğini artırıyor. Örneğin çiftlerin ikiside Dışadönük ve Dağınık ise ev işleri ve çocuk bakımı sürekli bir tartışma konusu olmaz mı? Bu durum suçlamaların ve aile içi şiddetin başlamasını kolaylaştırır.
ABD’de son 4 yılda evlenen çiftlerin üçte biri sanal dünyada tanışmış (aynı oran homoseksüellerde üçte iki!). Dünyada şu an 30 milyon kişi internette bir çöpçatan sitesine kayıtlı. İğne arıyorsan sayısal samanlık daha pratik değil mi? Ancak samanı iğne sanmamak için biraz psikoloji çalışmalı.