Sayısal kütüphaneler

1731 yılında Benjamin Franklin tarafından kurulan Philadelphia halk kütüphanesi ile ABD uzun yıllar kütüphane alanında en gelişmiş ülke sayılıyordu. Ancak aradan geçen ikiyüz seksen yıldan sonra şimdi bu ülkenin sayısal kütüphanecilik alanında Avrupa’dan geri kaldığı görülüyor.
Sayısal kütüphanecilikte ilk önemli adımı atan ve 2005 yılında tüm koleksiyonunu sayısallaştıracağını açıklayan Norveç Ulusal Kütüphanesi şimdiye dek 170 bin kitap, 250 bin gazete, 610 bin radyo ve 200 bin televizyon yayını ile 500 bin fotoğrafın tarama işlemini gerçekleştirmiş bulunuyor. Geçen yıl da Hollanda Ulusal Kütüphanesi 1740 yılından bu yana ülkede yayımlanan kitapları, gazeteleri ve dergileri taramayı planladığını açıkladı.
Avrupa Konseyine üye 50 ülkenin kütüphaneleri de sayısallaştırma yolunda TheEuropeanLibrary.org adlı tek bir arama motorunda birleşirken Avrupa Komisyonu da sanat, müzik, film ve kitap kategorilerinde üye ülkelerin kültür mirasında bulunan yaklaşık 15 milyon eserin taranmaları için gerekli projelerin sponsorluğunu üstlendi.
Avrupa’da bu gelişme sürerken ABD’de pek çok kuruluş ve akademik merkez elektronik kaynaklarını çevrimiçi tek bir arama noktasında birleştirmek yerine envanterlerindeki eserleri sayılaştırma projeleri için başka bir kuruluşla işbirliği yapma yolunu seçiyor. Farklı koleksiyonlu kütüphanelerin yaygın olduğu bu ülkede tek bir ulusal sayısal kütüphanenin oluşturulmasının son derece zor olacağı gerekçesi ile Kongre Kütüphanesi 1990’lı yıllarda sayıları 16 milyona yaklaşan kitap, harita, film ve müzik parçalarını kapsayan “American Memory” adlı sayısal bir koleksiyonu ortaya çıkarmış ise de daha 100 milyondan fazla parça taranmayı bekliyor.
Son zamanlarda Harvard Üniversitesi de sayısal bir dev kütüphane için kamu ve özel kuruluşların çalışmalarını kapsayan bir projeyi destekleyeceğini açıkladı. Böylece ABD’nin kültürel mirasının paylaşılması yolunda üniversite kütüphanelerinin ve kültür merkezlerinin tek bir portal üzerinde birleşerek herkesin yararlanacağı dev bir sayısal kütüphane için ciddi bir adım atılmış oldu. Ancak bu projenin uygulanmasına başlanması için maliyet, telif hakları ve teknoloji seçimi gibi sorunların çözülmesi gerekiyor.
Sayısal kütüphaneler konusunda atılan önemli adımlar arasında Google’ın 2004 yılında başlattığı Google Books adlı sayısallaştırma projesi bulunuyor. Bu şirketin şimdiye dek taradığı 15 milyondan fazla kitabın çoğu Harvard, Cornell ve Michigan üniversiteleri tarafından sağlanan ve artık baskısı yapılmayan kitaplardan oluşuyor. Google böylece kısa bir zamanda gerçekleşen bu proje ile telif hakkı olmayan kitapların herkes tarafından ücretsiz olarak okunması olanağını yarattı.
Bu proje kapsamında Hollanda ve Avusturya ulusal kütüphaneleri de Google ile yaptıkları anlaşma ile bu şirketin taradığı telif hakkı olmayan kitapları kendi sitelerinde depolamaya başladıkları gibi bu taramaları Europeana gibi kamu eğitim sitelerinde de kullanıma açabilecekler.
Dünya kütüphanelerinin sayısallaştırılması yolunda atılan adımların daha henüz başlangıç aşamasında olmasına karşın şimdiye dek gelişmelerin umut verici olduğu görülüyor. Şimdilik sayısallaştırılacak romanlar ve biyografiler sayısal kütüphanelerin temelini oluşturuyor. Norveç Ulusal Kütüphanesi gibi kuruluşların yenilikler içeren düzenlemeler ile telif hakkı sahipleri ile olan sorunlara çözüm getiren örnek olacak anlaşmalar yapmasının diğer ülkelerde sayısal kütüphanelerin çoğalması yolunda olumlu bir gelişmeye yol açacağı bekleniyor.