Tesla ve Edison’un hikayesi
Tesla kimdi ve Edison ile yolları nerede buluşup, nerede ayrılmıştı? Bu yazı Tesla ile Edison’un hikayesi olsun…
Ünal Sezer
Nikola Tesla’nın hikayesini her hatırladığımda biraz duraksıyorum.. Tesla gibi büyük bir dehanın insanlık için yapmak istediklerinin, sermaye sahiplerinin endişeleri ile engellendiğini düşünüyor ve acaba o dönem Edison için destek olan sermayedarlar, insanlık için Tesla’ya destek olsaydı nasıl bir dünyada yaşayacağımızı hayal edip duruyorum.. Diğer yetenekler olmadan teknik bir bilgi yeterli değil miydi? Yüz yıl sonra neden Tesla anılmaya ve Edison’a tabiri yerinde ise tepki duyulmaya başlandı? Tesla kimdi ve Edison ile yolları nerede buluşup, nerede ayrılmıştı? Bu yazı Tesla ile Edison’un hikayesi olsun…
9 Temmuz 1856 sabahında Hırvatistan’ın Smiljan köyünde Sırp kökenli bir ailenin ikinci erkek çocuğu olarak dünyaya gelmişti Tesla. Daha çocukken mayıs böceklerinin kanatlarını dönen çarklara yapıştırarak dünyadaki ilk mayıs böceği gücüyle çalışan motoru icat etmişti. Babası oğlunun kesinlikle kendisi gibi rahip olmasını istiyordu ama Tesla mühendis olmakla ilgileniyordu. Daha onyedi yaşındayken o dönem ölümcül olan kolera salgınına yakalanmıştı. Durumu çok ağırdı. Babası duruma çok üzülmüştü, ağzından eğer iyileşirsen mühendis olmana izin vereceğim demişti. Tesla bunu duyunca hasta yatağında gözlerini açabilmiş ve hayata sırf bu yüzden tutunmayı başarmıştı.
Okulu tamamlayamadan abisinin ölümü ile uzunca bir süre depresyona giren Tesla, Avrupa’da hayallerini gerçekleştiremeyeceğini anlayınca asosyal bir kişilik olarak Amerika’ya gidip fikirlerini orada hayata geçirmek ister. Zaman içerisinde Amerika’da bilime değer veren insanlarla tanışır ve fikirlerini sunma fırsatı yakalar. O dönem bu insanlar Tesla’yı Edison’un şirketine götürüp Edison ile tanıştırırlar. Alternatif akım ile yapabileceklerini anlattıktan sonra Edison’un teori ile vakit kaybediyorsun sözlerine içerlenir. Ancak Edison’un doğru akım santrallerinde büyük bir verimsizlik problemi vardır. Bu problemi çözmesi karşılığında kendisine çok yüksek bir ücret önerilir. Tesla kendi labaratuvarını kurmak için bu teklifi kabul eder ve gece gündüz çalışarak tüm problemleri giderir. Hakettiği ücreti istediğinde ise Edison, sen hiç Amerikan şakalarından anlamıyorsun der ve Tesla’ya ücretini ödemez. Tesla şirketten ayrılır, uzunca bir süre Edison’un elektriğini transfer edecek kabloların geçeceği çukurları kazmak için çalışır. Bu sürede çevresinde Tesla’nın fikirlerine inanan birkaç küçük yatırımcı ile tanışır ve ilk şirketi olan Tesla Işık Şirketi’ni kurar.
Kısa bir süre sonra, bir başka yatırımcı, Tesla’nın hayalindeki alternatif akım ile çalışan motor fikri üzerine yatırım yapmayı kabul eder. Kısa bir zamanda, Tesla motorun üretimini tamamlar ve tam hayal ettiği gibi çalıştığını büyük bir memnuniyetle izler.
Edison ise bu sırada tüm bu gelişmeleri takip eder ve Tesla’nın fikirlerinin ilerlememesi için elinden geleni yapar. Hatta bu konuda o kadar ileri giderki Tesla’nın savunduğu alternatif akım ile çalışan ve idam için kullanılacak olan elektrikli sandalyeyi keşfeder. İlk olarak 1890 yılının ağustos ayında bir hükümlü için kullanılır. Sandalye, ani kalp durmasına neden olacağına inanılan 1000 Volt’a ayarlanmıştır. Bu ayar, bir gün önce bir at üzerinde denenmiş, ve ani ve temiz bir ölüme yol açacağına kanaat getirilmiştir. Elektrik verilen mahkum ölmemiştir ve doktorların, mahkumun yaşadığını teyit etmesi üzerine, bu defa 2000 volt akım verilir. Toplam sekiz dakika süren infaz adeta bir korku filmine dönüşür, mahkumun damarları patlar ve vücudu alev alır. İzleyenler, dehşet içinde hapishaneden kaçarlar. Amaç alternatif akımın ne kadar riskli ve kötü olduğunu göstermek ve Tesla’nın fikrinin insanlık için zararlı olduğu algısı oluşturmaktır. Başarısız olunan bu idam denemesi sonrasında Edison biraz daha ileri giderek yeni bir plan daha yapar. Dünyaca ünlü bir sirkte birkaç hafta önce ürkerek birkaç insanın ölümüne neden olan file idam cezası verdirtir ve herkesin gözü önünde bu fil alternatif akıma maruz bırakılır ve öldürülür…
Tesla bu kampanyalara aldırmaz, çalışmalarına devam eder ve çok daha az maliyet ile çok daha fazla elektrik üretebileceğini düşünür. Edison ile bu kez dünyanın en büyük fuarlarından bir tanesinin ışıklandırma projesinde karşı karşıya kalır. Edison’un vermiş olduğu teklifin üçte biri bir fiyat verir ve ihaleyi kazanır. O gün Tesla, Edison’a karşı büyük bir zafer kazanmıştır. Fuar Tesla’nın ucuz elektriği ile günlerce aydınlatılmıştır.
Tesla aradan geçen onca zaman sonra elektriğin ücretsiz olabileceğini düşünür ve bu doğrultuda çalışmaya başlar. Atmosferdeki iyonosfer tabakasını iletken olarak kullanacak ve elektriği tüm dünyaya ücretsiz bir şekilde yayacaktır. Bu durum sermayedarları rahatsız eder ve tüm yatırımcıları destek olmaktan vazgeçer. Tesla tüm varlığını bu fikir uğruna harcar. Parası bitince fikir için yapabileceği bir şey kalmamıştır. Bir otel odasında büyük bir ihtimalle aç bir şekilde hayata gözlerini yumar… FBI odasındaki tüm notlarına el koyar ve bugüne kadar kimseyle paylaşmaz.
Bundan yüz yıl önce kablosuz ses ve görüntü taşımanın mümkün olduğunu savunan Tesla, aynı zamanda bir kahin miydi soruları tartışıla dursun.. Eğer kablosuz olarak sesim sana ulaşabiliyorsa… Teşekkür ederim insanlığa kattıkların için…
Para bilimi nasıl ve ne kadar geliştiriyor sorusu ise hala aklımda…
unal.sezer@ibtech.com.tr
