Yazılım sektörü, Ar-Ge istihdamında imalat sektörünü geçti
Türkiye’nin bilim, teknoloji ve inovasyon yolculuğundaki performansını mercek altına alan SER Danışmanlık, 2025 Ar-Ge ve İnovasyon Raporu’nu kamuoyuyla paylaştı. Dr. Ömer Özdinç editörlüğünde hazırlanan rapor, ulusal ve uluslararası veriler ışığında Türkiye’nin 2024 yılı performansını ve son on yıllık gelişimini kapsamlı bir şekilde analiz ediyor. Rapora göre Türkiye, patent başvurularında rekor kırarken, nitelikli iş gücü ve sektörel karlılıkta çarpıcı değişimler yaşıyor. Rapordan öne çıkan başlıklar şöyle:
Yazılım sektörü: İmalat sanayiindeki Ar-Ge personeli artışı son 15 yılda ilk kez %1’in altında kalarak 90.000’de kaldı. Buna karşılık yazılım sektörü %15’in üzerinde bir artışla 95.000 kişiye ulaştı. Böylece yazılım sektörü, Ar-Ge insan kaynağı açısından imalat sanayini tarihte ilk kez geride bıraktı. Maaş skalasında da makas açıldı. SGK verilerine göre yazılım sektöründe çalışanların ortalama maaşı 80.000 TL’nin üzerine çıkarken, imalat sanayiinde bu rakam 40.000 TL seviyesinde kaldı. Yazılımcı maaşları, imalat sektörünü ikiye katladı.
Ar-Ge harcamaları: Türkiye’nin toplam Ar-Ge harcamaları bir önceki yıla göre artış göstererek 651 milyar TL’ye (19,9 milyar dolar) ulaştı. On yıl önce 7,5 milyar dolar seviyesinde olan bu tutar, istikrarlı bir yükselişle 20 milyar dolar sınırına dayandı. Toplam harcamalar içinde özel sektörün payı %65’e yükseldi. Ancak raporda, özel sektör harcamalarında TUSAŞ (51,5 milyar TL) ve ASELSAN (32 milyar TL) gibi savunma sanayi devlerinin büyük pay sahibi olduğu, dolayısıyla kamunun dolaylı finansman etkisinin yüksek olduğu vurgulandı.
Ar-Ge vergi teşvikleri: Devletin Ar-Ge’ye sağladığı dolaylı destekler (vergi indirimleri ve SGK prim destekleri) 115 milyar TL’yi aştı. Özel sektörün yaptığı Ar-Ge harcamasının %27’si devletin sağladığı bu dolaylı teşviklerle finanse edildi. OECD verilerine göre Türkiye, Ar-Ge harcamaları içindeki dolaylı teşvik oranında (%16,8) 38 ülke arasında 5. sırada yer alarak OECD (%6,9) ve AB (%7,4) ortalamalarını ikiye katladı.
Kapasite kullanımı: Rapor, sanayide ilginç bir paradoksa işaret ediyor. İmalat sektöründe “Kapasite Raporu” alan tesis sayısı, özellikle yüksek ve orta-yüksek teknoloji alanlarında %20-25 oranında arttı. Bu durum kurulu kapasitenin arttığını gösteriyor. Ancak geleceğe dönük yatırım iştahını gösteren “Yatırım Teşvik Belgeleri”nde son 5-6 yılın en düşük seviyesi görüldü. Sanayici mevcut kapasitesini korusa da yeni yatırımlar konusunda frene basmış durumda.
Girişim ekosistemi: Girişim sermayesi yatırımları 2021-2022 seviyelerinin altında olsa da toparlanma sinyalleri veriyor. 2023’e göre %31 artışla yatırım tutarı 1,1 milyar dolara ulaştı. Yatırım alan firma sayısı ise rekor kırarak 220’den 469’a yükseldi. Bu rekor artışta, TÜBİTAK’ın BİGG programı kapsamında desteklediği 329 firmanın büyük payı oldu. Fintek, biyoteknoloji ve yapay zekâ, adet bazında en çok yatırım çeken alanlar olarak öne çıktı.
Ar-Ge istihdamı: Bölgesel eşitsizlik Ar-Ge verilerine de yansıdı. Türkiye’deki toplam Ar-Ge personelinin üçte biri İstanbul’da istihdam ediliyor. İstanbul, diğer bölgelerle arasındaki farkı açmaya devam ederken; Türkiye genelindeki bu personel artış hızıyla OECD ülkeleri arasında Estonya, İrlanda ve Portekiz’den sonra en hızlı büyüyen 4. ülke konumuna yerleşti.
Beyin göçü: Rapor, beyin göçü tartışmalarına da verilerle nokta koydu. Yükseköğretim mezunları içinde genel beyin göçü oranı %2 seviyesinde kalsa da stratejik bölümlerde kayıp büyük. Moleküler biyoloji ve genetik mezunlarının %15’i, işletme mühendislerinin %11’i yurt dışına göç etti. Tersine göçte ise nitelik sorunu göze çarpıyor. Türkiye’ye çalışmaya gelen yabancılar arasında doktoralı personel sayısı 2.300’e düşerken, en büyük artış %37 ile lise ve dengi okul mezunlarında yaşandı.
Patent başvuruları: Ar-Ge çıktılarında niceliksel artış sürüyor. Yerleşiklerin patent başvuruları ilk defa 10.000 barajını aşarak 10.200’e yaklaştı. Bilimsel yayınlarda da Türkiye büyük bir ivme yakaladı; son 10 yıldaki bilimsel yayın artış hızında Türkiye, OECD ülkeleri arasında birinci sıraya yerleşti.
Yazılım sektörü: Sektörel gelir tabloları, ekonomik katma değerin adresini de gösteriyor. Yazılım sektörü %15 karlılık oranını ve dolar bazında %31 ciro artışını korurken, imalat sanayiinin karlılığı %2 ile son 10 yılın en düşük seviyesine geriledi. İhracatta ise orta-yüksek teknoloji ürünleri %5 artışla 92 milyar doları aşarken, yüksek teknoloji ihracatı miktar bazında bir miktar düşüş yaşadı.
“Sanayideki iştahsızlık bir uyarı”
Dr. Ömer Özdinç, 2025 yılı sonuçlarını şu sözlerle değerlendirdi: “Yazılım sektörünün Ar-Ge personeli istihdamında imalat sanayini geçmesi, Türkiye için tarihi bir eşik. Artık bacasız sanayi, Ar-Ge istihdamının lokomotifi. Ancak imalat sanayimizdeki karlılığın %2 gibi kritik seviyelere düşmesi ve yatırım iştahının son 6 yılın en düşük seviyesine gerilemesi, politika yapıcılar için ciddi bir uyarı niteliğindedir. Genetik ve mühendislik gibi stratejik alanlarda %15’leri bulan beyin göçü, sadece bir istatistik değil, geleceğimizden eksilen bir değerdir. Ar-Ge harcamalarının 20 milyar dolara dayanması büyük bir başarı olsa da bu kaynağın nitelikli insan kaynağıyla ve ticarileşebilen çıktılarla taçlandırılması gerekiyor.”
