Vadi Dolar basıyor, ama…
Economist dergisinin geçen haftaki ana konusu Silikon Vadisi’ydi. 2000’de yaşanan kriz, yeniden yaşanır mı diye sordu: Hayır dedi, aynısı yaşanmaz, 2000’dekinin koşulları farklıydı.
Niye yaşanmazmışa bakmadan önce, Economist’e konuşan bir Vadili’nin şu yorumuna bakınız: “Bugün orada yaşamak, bütün büyük parlak fikirlerleriyle Rönesans döneminde Floransa’da yaşamak gibi…”
Sadece geçen yıl ABD’de işletme mezunlarının % 20’si bir teknoloji şirketinde işe başlamış. Bu, 2000’den bu yana erişilen en yüksek oranmış… Bir başka “oran artışı” genç şirketlerin değerlenmesinde yaşanıyor. Facebook, Instagram’a üç yıl önce 1 milyar Dolar ödeyip satın aldığında fiyat fahiş bulunmuştu. Aynı Facebook, geçen yıl WhatsApp’a 22 milyar Dolar ödedi.
1997-2000 arasında bilişim şirketi hissesi almak için birbirini ezenler nedeniyle NASDAQ balonlaştı. 2000 Mart-Aralık arasında 4 trilyon Dolar “değer” yok oldu. Ama o günlerin koşulları bugün artık yok. Çünkü o zaman dünyada internet kullanıcı sayısı 400 milyondu, bugün 3.2 milyara ulaşıyor… O yıllarda internet dikey bir teknolojiydi, bugün ise bütün ekonomiye yayılan yatay bir teknoloji… O zaman akıllı telefonlar ve sosyal medya yoktu. Bugün sadece bunlara dayanarak iş modeli geliştiren şirketler var (Airbnb, Uber gibi)… O dönemde “gem vurulamaz bir heyecan” vardı, şimdi akıl fikir başa geldi: 2000’de ortalama fiyat-kazanç oranı % 170, ama 2015’te ise % 21… O dönemde olmayan melek yatırımcılık şimdi olağan karşılanıyor. 15 yıl önce değeri 1 milyar Doları aşan “yeni şirket” nadirdi, şimdi böyle 74 şirket var (toplam değerleri 273 milyar Dolar). Ve bütün bu gelişmeler, vasıflı uzman bilişimcinin maaşını artırıyor bir güzel: Sadece San Fransisco bölgesinde böyle birinin ortalama maaşı yılda 150 bin Dolar.
Bilişim sektörü, gitgide borsa ve bankacılığa benzemeye başladı. Genç mezunlar bankalar yerine teknoloji şirketlerine giriyor. “Nasıl olsa ekonomi, teknoloji yönünde ilerliyor” diyorlar. (Ekonomisini, teknolojiden kaynaklanan veriye dayayan bir ülkenin mezunu bunu der elbette).
Bütün bunlar, San Fransisco ve yöresinde şehir hayatını derinden etkiliyor. 1990’larda daha çok Silikon Vadisi’nde görülen kira artışları, pahalılık ve trafik, şimdi San Fransisco’ya da yayılmış durumda. Üstelik, çok sayıda şirket (Uber, Dropbox, Pinterest, Airbnb, Twitter, Zynga en başta), Vadi yerine şehri tercih ettiğinden, kiralar, trafikler şehrin sorunu oldu. Bunun doğurduğu huzursuzluk ve tartışmalar artmaya başladı. Ama “Wall Street’i işgal edin” benzeri bir protesto yaşanmadı henüz.
